Từ Dòng Nước Đen Đến Dòng Sông Xanh: Hành Trình Phục Hồi Toàn Diện Sông Tô Lịch

Sau nhiều năm bị coi là “dòng sông chết”, sông Tô Lịch – một biểu tượng lịch sử gắn bó với Thăng Long – Hà Nội – đang đứng trước một cuộc hồi sinh mang tính bước ngoặt. Nhưng điều đáng nói là, sự hồi sinh đó không chỉ đơn thuần là xử lý nước thải, mà còn là một chiến lược cải tạo toàn diện từ nền hạ tầng kỹ thuật đến không gian sinh thái và văn hóa đô thị.

1. Giai Đoạn Thi Công: Vừa Nạo Vét, Vừa Xây Dựng Hệ Thống Giữ Nước

Theo thông tin từ Ban Quản lý Dự án đầu tư xây dựng công trình cấp thoát nước và môi trường Hà Nội, dự án nạo vét, cải tạo sông Tô Lịch hiện đang được triển khai với nhiều hạng mục quan trọng:

• Đập dâng điều tiết mực nước tại phường Thanh Liệt, huyện Thanh Trì đã hoàn thành khoảng 65% khối lượng tổng thể, trong đó phần đập chính đạt trên 90%.
• Tính đến thời điểm đầu tháng 7/2025, đội thi công đã nạo vét thành công gần 7 km, tương đương khoảng 50.000 m³ bùn thải.
• Đơn vị thi công đang tiếp tục triển khai 5 km cuối của giai đoạn 1, tại đoạn hạ lưu từ phố Vũ Tông Phan đến ngã ba Nguyễn Hữu Thọ – Nguyễn Xiển. Mục tiêu hoàn tất toàn bộ hạng mục nạo vét trước 30/8, và chỉnh trang cảnh quan trước 2/9/2025.

Việc nạo vét này đóng vai trò then chốt vì sông Tô Lịch đã tích tụ bùn hữu cơ, kim loại nặng, khí độc trong nhiều thập kỷ. Việc loại bỏ lớp bùn này sẽ giúp cải thiện dòng chảy, giảm phát sinh khí hôi và tăng hiệu quả của nước bổ cấp trong giai đoạn tiếp theo.

2. Chiến Lược Duy Trì Dòng Chảy Bằng Nguồn Nước Đã Xử Lý

Không dừng ở việc làm sạch lòng sông, dự án còn đặt ra mục tiêu duy trì dòng nước trong xanh và có mực nước ổn định quanh năm. Để đạt điều đó, thành phố kết hợp hai giải pháp kỹ thuật:

Nguồn cấp 1:

• Nước từ Nhà máy Xử lý Nước thải Hồ Tây, sau khi qua xử lý sinh học và khử trùng, được bơm trực tiếp vào đầu nguồn Tô Lịch.

Nguồn cấp 2:

• Nguồn nước tái sử dụng từ Nhà máy Yên Xá, sẽ được đưa về cả hai đầu sông (đầu và cuối), tạo dòng chảy luân phiên và được giữ lại nhờ hệ thống đập dâng Thanh Liệt.

Sự phối hợp giữa cấp nước – giữ nước – nạo vét cho thấy tư duy mới trong quy hoạch hạ tầng nước: tái sử dụng thông minh, tối ưu hóa dòng chảy và đảm bảo chất lượng nước lâu dài, thay vì “xả một lần rồi bỏ”.

3. Phục Hồi Không Gian Đôi Bờ: Từ Kỹ Thuật Đến Cảnh Quan Sinh Thái

Dự án phục hồi sông Tô Lịch không chỉ dừng ở xử lý kỹ thuật. Một phần lớn ngân sách và nguồn lực đang được đầu tư để hồi sinh không gian sinh hoạt cộng đồng hai bên bờ sông:

• Lát lại toàn bộ vỉa hè, xây mới lan can an toàn ven sông.

• Trồng cây xanh, thảm cỏ để cải thiện thẩm mỹ và điều hòa vi khí hậu.

• Tổ chức lại tuyến giao thông mềm (lối đi bộ, xe đạp) dọc hai bờ, tạo ra một hành lang sinh thái – văn hóa xuyên tâm đô thị.

Thậm chí, theo quy hoạch, mỗi đoạn sông sẽ gắn với một chủ đề văn hóa như “Tô Lịch – Lịch Sử”, “Tô Lịch – Di Sản”, “Tô Lịch – Không Gian Mở”… kết nối với di tích, làng cổ, công viên hiện hữu.

4. Bài Toán Gốc: Xử Lý Nước Thải – Điều Kiện Tiên Quyết

Các chuyên gia cảnh báo: Nếu nguồn thải chưa được xử lý triệt để, thì dù có cấp nước sạch và cải tạo cảnh quan, dòng sông cũng sẽ tái ô nhiễm trong thời gian ngắn.

Mấu chốt nằm ở:

• Hệ thống cống gom nước thải dài khoảng 21 km dọc sông, hiện đang thi công song song.

• Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá, công suất 270.000 m³/ngày đêm, được xem là “trái tim” của chiến lược xử lý môi trường Tô Lịch.

PGS.TS Đào Trọng Tứ – chuyên gia đầu ngành về tài nguyên nước – nhận định: “Chúng ta phải thu gom, xử lý và tách biệt hoàn toàn nước thải sinh hoạt, sau đó mới tính đến các biện pháp tái cấp nước và chỉnh trang bờ sông. Nếu không, mọi cố gắng sẽ bị phá vỡ chỉ sau vài mùa mưa.”

Kết Luận: Sống Cùng Dòng Sông – Không Còn Là Khẩu Hiệu

Hành trình phục hồi sông Tô Lịch đang tạo ra một mô hình mẫu cho các đô thị Việt Nam trong tương lai. Đây không chỉ là dự án “làm sạch nước”, mà là chiến lược khôi phục sự sống – dòng chảy – ký ức và cộng đồng.

Nguồn: VTV